AFAZJA

Większość klasyfikacji afazji bazuje na założeniu, że objawy zaburzeń afatycznych można opisać na pewnych wymiarach, takich jak nazywanie, powtarzanie, czy rozumienie. Tymczasem każdy z takich wymiarów składa się z bardziej elementarnych aspektów. Przykładowo, pod pojęciem powtarzania kryje się powtarzanie pojedynczych głosek, sylab sensownych i bezsensownych, ciągu kilku głosek, prostych słów, złożonych i rzadko używanych trudnych słów, zdań itd. W rzeczywistości osoba cierpiąca z powodu afazji może wykazywać różny profil zaburzeń w zakresie tych kategorii. Maruszewski raczej nie dążył do stworzenia nowej ogólnej klasyfikacji afazji, ile raczej drobiazgowo analizował błędy w obrębie kilku takich wymiarów popełniane przez osoby cierpiące z powodu afazji. Doszedł do wniosku, że

"nie ma zaburzeń nazywania, rozumienia czy powtarzania w ogóle, lecz są różne postacie zaburzeń tych czynności, wywołane różnymi zaburzeniami programujących je mechanizmów i najprawdopodobniej zależne od różnych lokalizacji uszkodzenia. Wniosek ten wskazuje jednoznacznie na bezużyteczność operowania przy opisach zespołów afatycznych takimi globalnymi terminami jak zaburzenia nazywania, rozumienia, powtarzania, mowy od siebie, czytania, pisania itp.".

Podsumowanie obserwacji Maruszewskiego w dużym uproszczeniu:

1. Zaburzenia nazywania:

• typ I - niemożność podania nazwy, niekiedy połączona ze wskazaniem słowem, czy gestem, że przedmiot jest rozpoznawany, oraz wyrażeniem stanu emocjonalnego;
• typ II - zamiast podania nazwy przedmiotu pojawia się omówienie jego funkcji, pochodzenia, a niekiedy przytoczone zostaje osobiste doświadczenie związane z danym obiektem;
• typ III - zamiast podania nazwy przedmiotu pojawia się inne słowo, które może być nazwą podobnego obiektu (podobieństwo semantyczne), słowem o podobnym brzmieniu (podobieństwo leksykalne), powtórzeniem poprzednio wypowiedzianego słowa (perseweracja), albo słowem, którego nie da się zaklasyfikować wg tych zasad;
• typ IV - zamiast podania nazwy, pojawia się słowo zniekształcone (parafazja), co może polegać na użyciu we właściwej nazwie głosek nie należących do danego słowa (dodanie nowych, lub zastąpienie istniejących), pominięciu głosek we właściwym słowie, albo wypowiedzeniu takiego słowa, jakiego nie ma w języku ojczystym (żargon).

2. Zaburzenia powtarzania:

• typ I - całkowita niemożność powtarzania wywołana albo niemożnością mówienia w ogóle, albo poważnymi zaburzeniami w tym zakresie;
• typ II - powtarzane słowa są zniekształcone (parafazje) poprzez użycie obcych głosek, wymianę prawidłowych głosek na błędne, opuszczenie głosek itp.
• typ III - zaburzenia wynikające z wypowiadania wcześniej wypowiedzianego słowa (perseweracja)
• typ IV - ograniczenie liczby elementów, jakie można powtórzyć;
• typ V - zamiast pożądanego słowa w takiej, czy innej postaci, pojawiają się zupełnie inne słowa, lub takie, jakie nie istnieją w ojczystym języku (żargonafazja);
• typ VI - zaburzenie powtarzania po zastosowaniu odroczenia czasowego.

3. Zaburzenia rozumienia:

• typ I - całkowite zniesienie rozumienia mowy uniemożliwiające nawiązanie trwałego kontaktu słownego z chorym, wynikające z afazji totalnej, bądź głębokiej afazji czuciowej, gdzie nawiązanie kontaktu niewerbalnego również jest mocno ograniczone, albo też mające charakter dynamiczny, powstałe w sytuacji badania (np. z powodu silnych perseweracji);
• typ II - zaburzenia ujawniające się w trudnościach ze wskazaniem przedmiotu przez osobę chorą, jaki został nazwany przez osobę badającą, przy zachowanym spełnianiu prostych poleceń sytuacyjnych i zachowanym kontakcie werbalnym. Osoba chora może ujawniać takie trudności zawsze i od razu, lub dopiero w trakcie badania, po kilku poprawnych reakcjach, niekiedy przy zachowanej zdolności powtarzania nazwy tego przedmiotu (dysocjacja między brzmieniem a znaczeniem słowa), albo w ograniczeniu do specyficznego materiału (np. części twarzy, części ciała);
• typ III - zaburzenia ujawniające się w nieprawidłowym spełnianiu złożonych poleceń, w jakich nie wystarczy pojąć poszczególne składowe (np. poszczególne słowa), a gdzie konieczne jest zrozumienie stosunków między poszczególnymi słowami, uwzględnienie końcówek fleksyjnych itp. (nasuwa się pewne podobieństwo z afazją semantyczną wg Łurii).